حضرت امام به مقتضای شناخت همه جانبه و عمیقی که از آموزه های دینی دارند ، رسالت خود و انقلاب اسلامی را دستیابی زنان به مقام والای انسانی می دانند ، به گونه ای که بتواند در سرنوشت خود دخالت کند :ما می خواهیم زن به مقام والای انسانیت برسد . زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد . (1)
اگر قرآن کریم سرنوشت جوامع را به دست خود آنان می داند و پیشرفت و تحولات نیک آن را در سایه تلاشهای آحاد جامعه معرفی می کند (2) و انحطاط اخلاق و فرهنگ و زوال نعمتها و شکست تمدنها را نیز ناشی از عملکرد خود مردم می شمارد (3) این «مردم» اختصاص به گروهی خاص ندارد . جلوه ای از این اصل قرآنی همان است که در سخنان امام بارها بر آن تأکید شده است ؛ از جلمه اینکه :
اسلام زن را مثل مرد در همه ی شؤون ، همان طوری که مرد در همه ی شؤون دخالت دارد ، دخالت می دهد . (4) .
حضرت امام چنان که اشاره شد ، دخالت در سرنوشت خود و شؤون اجتماعی را نه تنها حق بانوان بلکه تکلیف شرعی و به عنوان عمل به وظیفه ی دینی و اجابت دعوت الهی می شمارند و این ، آن الگویی است که ما را در شناخت بیشتر دین یاری می دهد و یک عامل اساسی در برتری اسلام در تکریم شخصیت زنان و حمایت از حقوق اجتماعی و سیاسی آنان و تأکید بر مشارکت و حضور آنان در عرصه های مختلف اجتماعی در مقایسه با دیگر مکاتب و نظامها است .این بانوان را کی بسیج کرده که در همه شؤون کشور دخالت می کنند و دخالت بجایی هم می کنند ؟ اینها را کی ، اینها را خدا دعوت کرده است . اینها لبیک برای خدا دارند می گویند . (5) پیامبر اکرم (ص) دعوت خویش را از روز نخست متوجه همه ی اقشار اجتماعی می دانست . دومین فردی که به او ایمان آورد یک زن بود که تا آخر نیز به پای ایمان خویش ایستاد و آن همه فداکاری کرد و نام خویش را به عنوان یکی از چهار زن برگزیده جهان توحید ثبت نمود . زنان در همه ی صحنه ها حضور داشتند ، حضوری مسؤولانه و از سر اداری وظیفه ی دینی و رسالت ایمانی خود . حضوری که در پاسخ به ندای پیامبر (ص) بود . در نخستین بیعتی که با پیامبر (ص) پیش از هجرت در عقبه ، از جانب چند نفر از مردم یثرب که هنوز نام «مدینه» را نیز به خود نگرفته بود ، صورت گرفت ، از زنی به نام هفراء دختر عبید بن ثعلبه نام برده شده است و در اهمیت حضور وی همان بس که برخی علت نامگذاری آن بیعت به « بیعة النساء » را همین می دانند . در بیعت دوم در سال بعد نیز حداقل دو زن حضور داشتند . در بیعت عمومی مردم مکه هنگام فتح آن نیز همه شرکت جستند . قرآن کریم نیز به مسأله ی استقبال زنان از بیعت پرداخته و پیامبر (ص) را موظف به پذیرش آن کرده است . (6) در جریان هجرت نیز که یک امر حیاتی برای مسلمانان بود ، چه در هجرت مخفیانه به حبشه که از جمع حدود یکصد نفر مهاجران ، نزدیک 20 نفر زن شرکت داشت ، و چه در هجرت به مدینه ، پیش از هجرت پیامبر (ص) و پس از آن که مسلمانان اموال خویش را در مکه نهاده و به دنبال پیامبر (ص) روانه مدینه می شدند و حدود 500 کیلومتر راه را با دشواری بسیار طی می کردند .
حضرت امام در باب ضرورت مشارکت بانوان در آنچه که به سرنوشت جامعه اسلامی مربوط می شود ، در حوزه های مختلف اجتماعی ، بیانات بسیاری دارند که پرداختن به همه ی نکات و آموزه های آن از مجال بحث بیرون است . آنچه در این مختصر بازگو می شود تنها اشاراتی بس کوتاه ، آن هم به بخشی از محورها و عناوین است ، افزون بر آنچه در سایر بخشهای مقاله آمده است .

مشارکت سیاسی :

یکی از محورهایی که در حضور اجتماعی بانوان ، سخت مورد تأکید حضرت امام است ، مسأله ی مشارکت سیاسی آنان می باشد :
زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد . زنها در جمهوری اسلام رأی باید بدهند . همان طوری که مردان حق رأی دارند ، زنها حق رأی دارند . (7)
همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند ، زنها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند . زنها هم باید در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی همدوش مردها باشند . (8)آنچه در این نوشته ، به عنوان محور اصلی دنبال می شود ، این نکته اساسی است که حضرت امام اینها همه را از موضع دین و در جایگاه معرفی اسلام بازگو می کنند . و چهره ای که از دین و شریعت ترسیم می کنند جز این نیست که بانوان دوشادوش مردان در عرصه های مختلف اجتماعی و شؤون زندگی حضور فعال و مسؤولانه دارند :خانمها برای اینکه یک چیزی مثلا دستشان بیاید ، یک - یا فرض کنید که صا حب منصب بشوند نمی آیند بیرون خودشان و بچه هایشان را به کشتن بدهند . این اسلام و قرآن است که خانمها را آورده است بیرون و همدوش مردها بل جلوتر از مردها وارد در صحنه سیاست کرد . (9)

حضور در عرصه ی سازندگی :

یکی دیگر از صحنه های مشارکت فراگیر ، مسأله سازندگی همه جانبه کشور و جامعه است که هیچ کس نباید و نمی تواند تردید کند که بدون حضور فعال بانوان جامه ی اسلامی بتوان در این مهم توفیق کامل به دست آورد . در این خصوص نیز حضرت امام ، تأکیدهای زیادی دارند :همه ملت ایران ، همه ملت ایران ، چه بانوان و چه مردان باید این خرابه ای که برای ما گذاشته اند ، بسازند . با دست مرد تنها درست نمی شود ، مرد و زن باید با هم این خرابه را بسازند . (10)زنان شیردل و متعهد ، همدوش مردان عزیز به ساختن ایران عزیز پرداخته چنان که به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته اند و شما شهر و روستایی را نمی یابید جز آنکه در آنها جمعیتهایی فرهنگی و علمی از زنهای متعهد و بانوان اسلامی ارجمند به وجود آمده است . (11)حضرت امام اساسا معنای آزادی صحیح بانوان را نیز همین می شمارند که آنان بتوانند با حفظ شؤون دینی و انسانی خود ، در سازندگی کشور نقش ایفا کنند :امروز زنان در جمهوری اسلامی همدوش مردان در تلاش سازندگی خود و کشور هستند و این است معنای آزاد زنان و آزاد مردان ، نه آنچه در زمان شاه مخلوع گفته می شد ، که آزادی آنان ، در حبس و اختناق و آزار و شکنجه بود . ( 12)

تلاش فرهنگی :

یکی از عرصه های حضور اجتماعی که از منظر دینی ، بانوان وظیفه دارند در آن مشارکت فعال داشته باشند ، تلاش در عرصه ی فرهنگ به معنای وسیع کلمه است . و حضرت امام ، بارها بر این مهم که طبعا بخش عمده ای از حیات اجتماعی را در بر می گیرد تأکید کرده اند :
شما می دانید که فرهنگ اسلام در این مدت مظلوم بود ، در این مدت چند صد سال ، بلکه از اول بعد از پیغمبر سلام الله علیه تا برسد به حالا فرهنگ اسلام مظلوم بود ، احکام اسلام مظلوم بودند ، این فرهنگ را باید زنده کرد و شما خانمها همان طوری که آقایان مشغول هستند ، همان طوری که مردها در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند ، شما هم باید مشغول باشید . (13)

مشارکت در نظارت عمومی :

نظارت فعال و متعهدانه بر آنچه در جامعه اسلامی بویژه در اجزاء نظام اسلامی می گذرد و تلاش برای حسن جریان امور ، وظیفه ای است شرعی و متوجه همه ی افراد جامعه ، چه زن و چه مرد . زن نیز باید در نظارت بر امور ، خود را مسؤول بداند . نظارت مسؤولانه علاوه بر آگاهیهای لازم ، نیازمند حضور فعال و اظهار نظر در مسایل است :باید همه زنها وهمه مردها در مسایل اجتماعی ، در مسایل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند ؛ هم به مجلس ناظر باشند ، هم به کارهای دولت ناظر باشند ، اظهار نظر بکنند . (14)این سخن امام ، شعاعی از فرمان قرآن کریم است که به صراحت پیوند مسؤولانه و ایمانی زنان و مردان مؤمن را یادآور می شود و آنان را عهده دار مسؤولیت امر به معروف و نهی از منکر می شمارد ، همان گونه مسؤول اقامه نماز و ادای زکات و پیروی از خدا و رسول می داند :والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و یطیعون الله و رسوله اولئک سیرحمهم الله ان الله عزیز حکیم . (15)آری به گفته قرآن ، این چنین جامعه ای با چنان پیوندهای ایمانی و مناسبات اجتماعی مسؤولانه و نظارت همه جانبه در کنار انجام دیگر وظایف دینی است که مورد لطف و عنایت خداوند قرار می گیرد .

حضور در دفاع و تدارک میدان نبرد :

تحمیل جنگی ناخواسته بر ملت انقلابی ایران ، فرصتی تاریخی را برای بانوان مجاهد و فداکار فراهم آورد که گوهر وجود ایمانی و ارزشهای انسانی خویش را به زیباترین و گویاترین شکل به نمایش گذارند و زمینه ای شد که حضرت امام نیز وجه دیگری از مشارکت بانوان در مقدرات اساسی جامعه و سرنوشت خویش را بازگو کنند . و اینچنین بود که یکی از محورهای اساسی در بیانات حضرت امام درباره ی جنگ تحمیلی و دفاع مقدس را ، ضرورت و نحوه ی حضور بانوان و تلاش جهادی آنان تشکیل می دهد ، از آموزش نظامی گرفته تا تدارکات جبهه ، تربیت فرزندان و تشویق همسران و بستگان برای حضور در میدان نبرد ، حضور در سپاه و ارتش و حتی حضور خود بانوان در جهاد دفاعی که مسؤولیتی مشترک میان زن و مرد است . و اینها همه از نگاه دینی ، تحلیل و استدلالهای روشن و انکار ناپذیری دارد .
زنان در صدر اسلام با مردان در جنگها هم شرکت می کردند . ما می بینیم و دیدیم که زنان همدوش مردان بلکه جلوتر از آنان در صف قتال ایستادند ، خود وبچه های خود و جوانان خودشان را از دست دادند و باز هم مقاومت کردند . (16)اگر خدای نخواسته زمانی یک هجومی به مملکت اسلامی بشود باید همه مردم ، زن و مرد حرکت کنند . مسأله دفاع این طور نیست که تکلیف منحصر به مرد باشد یا اختصاص به یک دسته ای داشته باشد ؛ همه باید بروند و از مملکت خود دفاع بکنند . (17)من از آنچه تاکنون به همت مردان و زنان باشرف و رزمنده شده است ، امید آن دارم که در بسیج همه جانبه آموزش نظامی و عقیدتی و اخلاقی و فرهنگی با تأیید خداوند متعال موفق شوند و دوره تعلیمات و تمرینهای عملی نظامی و پارتیزانی و چریکی را شایسته و به طوری که سزاوار یک ملت اسلامی بپاخاسته است به پایان رسانند .( 18)استدلال بر ضرورت آموزش نظامی توسط بانوان در شکلهای مختلف آن نیز کاملا روشن است . کما اینکه امام خطاب به جمعی از بانوان می فرمایند :
اگر دفاع بر همه واجب شد ، مقدمات دفاع هم باید عمل بشود . از آن جمله قضیه ی اینکه ترتیب نظامی بودن ، یاد گرفتن انواع نظامی بودن را برای آنهایی که ممکن است . این طور نیست که واجب باشد بر ما که دفاع کنیم و ندانیم چه جور دفاع کنیم . باید بدانیم چه جور دفاع می کنیم ... البته در آن محیطی که شما تعلیم نظامی می بینید باید محیط صحیح باشد ، محیط اسلامی باشد ، همه ی جهات عفاف محفوظ باشد ، همه ی جهات اسلامی محفوظ باشد . (19)پایان بخش این محور ، سخن دیگری از حضرت امام در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است که هم تأکیدی بر مشارکت مسؤولانه بانوان در جهاد شرعی است و هم تأکیدی بر حضور فعال در جامعه و مشارکت در اموری که به سرنوشت آنان مربوط می شود :این تبلیغات که « اگر اسلام پیدا شد مثلا دیگر زنها باید بروند توی خانه ها بنشینند و قفلی هم درش بزنند که بیرون نیایند » این چه حرف غلطی است که به اسلام نسبت می دهند . صدر اسلام زنها توی لشکرها هم بودند ، توی میدانهای جنگ هم می رفتند . (20) .

پی نوشت:

1. صحیفه ی نور ، ج 5 ، ص 153 .
2. ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم ؛ رعد ، آیه 11 .
3. ذلک بان الله لم یک مغیرا نعمه أنعمها علی قوم حتی یغیروا ما بأنفسهم ؛ انفال ، آیه 8 .
4. صحیفه ی نور ، ج 5 ، ص 153 .
5. همان ، ج 12 ، ص 237 .
6. ممتحنه ، آیه 12 .
7. صحیفه ی نور ، ج 11 ، ص 254 .
8. همان ، ج 18 ، ص 264 .
9. همان ، ج 12 ، ص 236 .
10. همان ، ج 11 ، ص 254 .
11. همان ، ج 12 ، ص 72 .
12. همان ، ج 10 ، ص 234 .
13. همان ، ج 19 ، ص 281 .
14. همان ، ج 13 ، ص 70 .
15. توبه ، آیه 71 .
16. صحیفه ی نور ، ج 5 ، ص 153 .
17. همان ، ج 11 ، ص 117 .
18. همان ، ص 275 .
19. همان ، ج 19 ، ص 280 .
20. همان ، ج 4 ، ص 59 .

منبع: امام خمینی و الگوهای دینی شناختی در مسایل زنان